بی‌خوابی بعد از ترک اعتیاد، فقط یک مشکل ساده خواب نیست؛ بلکه یکی از جدی‌ترین چالش‌هایی است که می‌تواند روند بهبودی را به‌کلی مختل کند. بسیاری از افرادی که مواد مخدر را کنار گذاشته‌اند، شب‌ها ساعت‌ها در رختخواب بیدار می‌مانند و بدنشان آرام نمی‌گیرد. این اختلال نه‌تنها کیفیت زندگی را کاهش می‌دهد، بلکه یکی از عوامل اصلی بازگشت به مصرف مواد به شمار می‌رود.
پژوهش‌ها به‌روشنی نشان می‌دهند که اگر بی‌خوابی به‌موقع و به‌درستی درمان نشود، احتمال عود مصرف تا چندبرابر افزایش پیدا می‌کند. خبر خوب این است که راه‌حل وجود دارد؛ و آن هم فقط قرص‌های خواب‌آور نیست.
امروزه با ترکیبی از درمان‌های دارویی ایمن و روش‌های غیردارویی مؤثر مانند روان‌درمانی، مدیتیشن و اصلاح سبک زندگی، می‌توان خواب طبیعی را بازگرداند.
در این مقاله، به شما نشان می‌دهیم بی‌خوابی پس از ترک مواد یک مرحله گذراست، نه یک بن‌بست. اگر می‌خواهید بدانید این وضعیت چقدر طول می‌کشد، چه درمان‌هایی مؤثرند و چگونه می‌توان بدون بازگشت به مواد، دوباره آرام خوابید، با ما همراه باشید.
بی‌خوابی بعد از ترک اعتیاد چند روز طول می‌کشد؟
بی‌خوابی یکی از شایع‌ترین مشکلات پس از ترک اعتیاد است و می‌تواند از چند روز تا چند ماه ادامه داشته باشد. مدت‌زمان بی‌خوابی بستگی به نوع ماده مصرفی، مدت و شدت مصرف، وضعیت جسمی و روانی فرد و میزان حمایت درمانی دارد.
برخی افراد ممکن است تنها در هفته اول دچار اختلال خواب باشند، درحالی‌که برای برخی دیگر این مشکل به‌صورت مزمن تا چند ماه ادامه پیدا می‌کند. در ادامه، دوره‌های زمانی مختلف بی‌خوابی پس از ترک اعتیاد را بررسی می‌کنیم:
- مرحله حاد (روز ۱ تا ۱۰)
در ترک موادی با اثر کوتاه مانند هروئین، علائم بی‌خوابی معمولاً از روز دوم یا سوم شروع می‌شود و تا پنج‌روز اول شدت دارد. در این بازه، فرد ممکن است به‌سختی به خواب برود یا چندین بار در طول شب بیدار شود. با ورود به پایان هفته اول، علائم خواب به‌تدریج کاهش می‌یابد. - مرحله زیر حاد (هفته دوم تا چهارم)
در ترک موادی که اثر طولانی‌تری دارند، مانند متادون یا در افرادی که برای مدت طولانی مواد مصرف کرده‌اند، اختلال خواب ممکن است تا چهار هفته ادامه یابد. در این مرحله، الگوی خواب مختل شده ولی به‌تدریج بهتر می‌شود. فرد ممکن است احساس کند که خواب سبک و ناپیوسته‌ای دارد. - مرحله پایدار (یک تا شش ماه)
در حدود ۳۰ تا ۶۰ درصد افراد، بی‌خوابی به‌صورت مزمن تا سه ماه باقی می‌ماند. در برخی موارد نادر، این اختلال ممکن است تا شش ماه طول بکشد. این وضعیت بیشتر در افرادی دیده می‌شود که زمینه اضطراب یا افسردگی دارند یا در دوره ترک، حمایت درمانی مناسبی دریافت نکرده‌اند.
راهکار درمان بی خوابی بعد از ترک اعتیاد
بی‌خوابی پس از ترک اعتیاد نه‌تنها شایع، بلکه یکی از چالش‌برانگیزترین عوارض دوران بهبودی است. خوشبختانه این مشکل قابل‌درمان است.
درمان مؤثر بی‌خوابی در دوران ترک باید چندبعدی باشد. استفاده از داروهای ایمن و غیروابسته کننده، هم‌زمان با اجرای روش‌های غیردارویی مانند روان‌درمانی، اصلاح سبک زندگی و آموزش بهداشت خواب، می‌تواند نه‌تنها خواب شب را بهبود دهد، بلکه کیفیت کلی زندگی بیمار را نیز ارتقا دهد.
درمان بی‌خوابی در این شرایط، یک‌روند یکسان برای همه نیست؛ بلکه باید شخصی‌سازی‌شده باشد، به این معنا که بر اساس موارد زیر انتخاب و تنظیم شود:
- نوع ماده مصرف‌شده: برای مثال ترک تریاک با ترک شیشه یا متادون تفاوت دارد.
- مدت و شدت مصرف: هرچه مصرف طولانی‌تر و سنگین‌تر بوده باشد، احتمال اختلال خواب مزمن بیشتر است.
- وضعیت جسمی و روانی فرد: وجود اضطراب، افسردگی یا سایر اختلالات روانی می‌تواند شدت بی‌خوابی را افزایش دهد و در انتخاب روش درمان مؤثر باشد.
- تجربه‌های قبلی با دارو یا درمان‌های غیردارویی: ممکن است بیمار به دارویی خاص پاسخ ندهد یا به روش غیردارویی خاصی مثل CBT علاقه‌مند نباشد.
- ترجیحات بیمار: در فرایند درمان، همکاری بیمار نقش کلیدی دارد. انتخاب درمان‌هایی که فرد با آن‌ها احساس راحتی و پذیرش دارد، شانس موفقیت را بالا می‌برد.
درمان دارویی بی‌خوابی بعد از ترک اعتیاد
درمان دارویی یکی از اصلی‌ترین ابزارها برای مدیریت بی‌خوابی در دوران ترک اعتیاد است، به‌ویژه در مواردی که اختلال خواب شدید، مزمن یا همراه با سایر مشکلات روان‌پزشکی مانند اضطراب و افسردگی باشد.
برخلاف تصور عمومی، بسیاری از داروهایی که برای درمان خواب تجویز می‌شوند، لزوماً خواب‌آورهای کلاسیک یا وابسته کننده نیستند. امروزه، گزینه‌های متعددی وجود دارد که با مکانیزم‌های متفاوت و ایمن‌تر عمل می‌کنند.
هدف از دارودرمانی، بازگرداندن چرخه خواب طبیعی، کاهش بیداری‌های شبانه، تسهیل شروع خواب و بهبود کیفیت کلی خواب است، بدون آنکه بیمار دچار وابستگی، خواب‌آلودگی روز بعد یا عوارض شدید شود. انتخاب دارو باید باتوجه‌به شرایط فردی، سابقه اعتیاد، مشکلات همراه روان‌پزشکی و پاسخ به درمان‌های قبلی انجام شود.
در ادامه مهم‌ترین داروهایی که در درمان بی‌خوابی بعد از ترک اعتیاد کاربرد دارند را بررسی می‌کنیم:
- آگونیست‌های گیرنده اُرکسین (سوورکسانت و لمبورکسانت)
این داروها با مهار سیستم بیداری اُرکسین، به بدن اجازه می‌دهند راحت‌تر وارد فاز خواب شود. بر اساس مطالعه‌ای از دانشگاه جانز هاپکینز در سال ۲۰۲۴، سوورکسانت مدت خواب بیماران را حدود ۹۰ دقیقه افزایش داد و بیداری‌های شبانه را کاهش داد.
این دارو برای افرادی که به دنبال درمان بی‌خوابی مزمن هستند، به‌ویژه اگر سابقه اعتیاد به داروهای خواب‌آور داشته باشند، مناسب است. خطر وابستگی بسیار پایینی دارد و بر سیستم پاداش مغز (در مقایسه با بنزودیازپین‌ها) تأثیری ندارد. - گاباپنتین
فعالیت GABA (یک انتقال‌دهنده عصبی آرام‌بخش) را افزایش داده و سبب کاهش تحریک‌پذیری مغز می‌شود. مطالعات متعددی از جمله نشریه Oxford Academic نشان داده‌اند که گاباپنتین در بهبود کیفیت خواب و کاهش علائم ترک الکل و اوپیوئید مؤثر است.
از مزایای آن می‌توان به کاهش اضطراب و بهبود خواب، بدون ایجاد وابستگی روانی قوی اشاره کرد. این دارو برای بیمارانی با سابقه مصرف الکل یا اوپیوئید، افرادی که دچار اضطراب شبانه یا بی‌قراری هستند، مناسب است. - ترازودون
ترازودون به دلیل بلوک گیرنده‌های هیستامین و سروتونین، یک داروی ضدافسردگی با خاصیت آرام‌بخشی قوی است. این دارو برای بیماران دارای سابقه افسردگی، یا افرادی که خواب سبک و ناپیوسته دارند توصیه می‌شود. - ملاتونین و آگونیست‌های MT1/MT2 (راملتون)
ملاتونین از طریق گیرنده‌های ملاتونینی در مغز باعث تنظیم چرخه شبانه‌روزی خواب می‌شود. ملاتونین بدون ایجاد وابستگی، برای بیماران سالمند یا با مشکلات کبدی قابل‌استفاده است.
دوز معمول استفاده برای ملاتونین ۳ تا ۵ میلی‌گرم و راملتون ۸ میلی‌گرم است و برای افرادی که به علت اختلال در ریتم خواب (مثل شب‌زنده‌داری مزمن) دچار بی‌خوابی شده‌اند، مناسب است. - آنتی‌هیستامین‌های نسل اول (مثل دوکسیلامین)
آنتی‌هیستامین‌های نسل اول مثل دوکسیلامین با مسدودکردن گیرنده‌های هیستامین در مغز، باعث ایجاد خواب‌آلودگی می‌شوند. این داروها معمولاً به‌راحتی در دسترس هستند و در برخی کشورها حتی بدون نسخه هم فروخته می‌شوند.
مزیت اصلی آن‌ها این است که می‌توانند به طور موقت به شروع خواب کمک کنند، اما مصرف آن‌ها محدودیت‌هایی هم دارد. از جمله اینکه ممکن است باعث خواب‌آلودگی در طول روز، کاهش تمرکز و افت عملکرد ذهنی شوند.
همچنین بدن به این داروها به‌سرعت عادت می‌کند و تأثیر آن‌ها بعد از چند روز کاهش می‌یابد. به همین دلیل، این داروها بیشتر برای درمان کوتاه‌مدت بی‌خوابی‌های حاد توصیه می‌شوند و نباید به‌صورت طولانی‌مدت مورد استفاده قرار گیرند. - آنتی‌سایکوتیک‌های آتیپیک (مثل کوئتیاپین)
از طریق اثر بر گیرنده‌های دوپامین و سروتونین باعث آرام‌بخشی می‌شود. این دارو برای بیماران دچار اضطراب یا خلق پایین که به درمان‌های دیگر پاسخ نمی‌دهند، مفید است.
با اینکه می‌توانند در این شرایط خاص مفید باشند، اما مصرف آن‌ها با محدودیت‌هایی همراه است. از جمله عوارض رایج این داروها می‌توان به افزایش وزن، خواب‌آلودگی شدید در طول روز و خطر ابتلا به سندرم متابولیک اشاره کرد.
به همین دلیل، این داروها فقط باید تحت‌نظر پزشک روان‌پزشک و برای بیماران با اختلال خلقی یا اضطراب شدید تجویز شوند و استفاده خودسرانه آن‌ها به‌هیچ‌وجه توصیه نمی‌شود.
درمان غیردارویی بی‌خوابی بعد از ترک تریاک
بی‌خوابی پس از ترک تریاک، به‌ویژه در هفته‌ها و ماه‌های ابتدایی، یکی از شایع‌ترین و آزاردهنده‌ترین مشکلات بیماران در حال بهبودی است. گرچه دارودرمانی می‌تواند در کنترل این وضعیت مؤثر باشد، اما روش‌های غیردارویی نقش بسیار مهمی در درمان پایدار، بدون عارضه و بلندمدت بی‌خوابی دارند.
مطالعات متعدد نشان داده‌اند که مداخلات رفتاری، اصلاح سبک زندگی و تکنیک‌های آرام‌سازی می‌توانند اثراتی هم‌سطح یا حتی ماندگارتر از دارو داشته باشند، به‌ویژه وقتی همراه با حمایت روانی و حرفه‌ای انجام شوند.
در ادامه، مؤثرترین روش‌های غیردارویی برای درمان بی‌خوابی پس از ترک تریاک را مرور می‌کنیم:
- درمان شناختی رفتاری بی‌خوابی (CBT-I)
CBT-I معتبرترین و علمی‌ترین روش روان‌درمانی برای درمان بی‌خوابی مزمن است. این روش با کمک به اصلاح افکار منفی درباره خواب، تغییر عادات نادرست خواب، و آموزش تکنیک‌های رفتاری، به بهبود طبیعی خواب کمک می‌کند.
مطالعه‌ای در سال ۲۰۲۵ نشان داد که CBT-I در بیماران در حال بهبودی از اعتیاد به الکل و اوپیوئید، اثری معادل با داروهای خواب‌آور کوتاه‌مدت داشته و اثر آن تا ۶ ماه باقی‌مانده است.
CBT-I برای افرادی مناسب است که دچار بی‌خوابی مداوم هستند و نمی‌خواهند یا نمی‌توانند دارو مصرف کنند، یا سابقه مصرف مواد خواب‌آور دارند.
در کلینیک ترک اعتیاد طلوع خدمات رفتاردرمانی در قالب جلسات هفتگی برگزار می‌شود. تعداد دقیق جلسات بسته به نیازهای فردی بیمار و برنامه درمانی اختصاصی توسط تیم روانشناسی و روان‌پزشکی کلینیک طراحی می‌شود و در کنار سایر عادات نادرست دیگر که منجر به سوءمصرف ماده مخدر شده است عادات مربوط به بی‌خوابی نیز در جلسات cbt شناسایی و برطرف می‌شود. - بهداشت خواب
بهداشت خواب مجموعه‌ای از رفتارها و عادات سالم است که به تنظیم چرخه خواب و بیداری کمک می‌کند. مهم‌ترین اصول آن عبارت‌اند از:
🔸خوابیدن و بیدارشدن در ساعت مشخص، حتی در تعطیلات
🔸حذف مصرف کافئین و نیکوتین بعدازظهر
🔸پرهیز از نور آبی (مانند موبایل و تلویزیون) حداقل یک ساعت پیش از خواب
🔸استفاده از نور طبیعی در ساعات صبح، به‌ویژه نور آفتاب
🔸ایجاد محیطی ساکت، تاریک و خنک برای خواب
این روش برای همه افراد مؤثر است، به‌ویژه کسانی که الگوی خواب آن‌ها در دوران مصرف مواد به‌هم‌ریخته است. در کلینیک طلوع با جلساتی که متخصصان برای فرد در نظر می‌گیرند، عادت‌های نادرست خواب شناسایی و برنامه‌ای شخصی‌سازی‌شده برای بهبود کیفیت خواب ارائه می‌شود. برای مشاوره رایگان می‌توانید با شماره ۰۲۱۷۹۴۴۱ تماس بگیرید. - نوردرمانی صبحگاهی
افرادی که چرخه خواب و بیداری‌شان مختل شده (مثلاً شب بیدار می‌مانند و روز می‌خوابند) می‌توانند از نوردرمانی بهره‌مند شوند. در این روش، فرد هر روز صبح به مدت ۳۰ دقیقه در معرض نور مصنوعی با شدت ۱۰ هزار لوکس قرار می‌گیرد که باعث تنظیم مجدد ساعت زیستی بدن و بهبود خواب شبانه می‌شود. - مدیتیشن و تکنیک‌های آرام‌سازی
تمرین‌هایی مانند مدیتیشن ذهن‌آگاهی (Mindfulness)، تنفس عمیق دیافراگمی و آرام‌سازی پیش‌رونده عضلانی به بدن کمک می‌کنند تا از حالت برانگیختگی فیزیولوژیک خارج شده و وارد وضعیت آرامش و آمادگی برای خواب شوند. این تکنیک‌ها به‌ویژه برای بیمارانی که اضطراب، افکار مزاحم یا تنش عضلانی دارند، بسیار مؤثر است. - فعالیت بدنی منظم
ورزش هوازی منظم (مانند پیاده‌روی تند، دوچرخه‌سواری یا شنا) به مدت حداقل ۱۵۰ دقیقه در هفته، می‌تواند کیفیت خواب و سطح انرژی روزانه را افزایش دهد. توصیه می‌شود تمرینات شدید حداقل ۳ تا ۴ ساعت قبل از خواب انجام شوند تا بدن زمان کافی برای آرام‌شدن داشته باشد.
✅ مقاله پیشنهادی: کلینیک ترک قرص خواب
روان‌درمانی تخصصی در کلینیک ترک اعتیاد طلوع
کلینیک ترک اعتیاد طلوع باتکیه‌بر تیمی از روان‌درمانگران مجرب و روش‌های علمی روز، مجموعه‌ای کامل از خدمات روان‌درمانی را برای درمان بی‌خوابی ناشی ترک مواد، ارائه می‌دهد.
این خدمات شامل درمان شناختی رفتاری بی‌خوابی (CBT-I)، درمان‌پذیرش و تعهد (ACT)، مشاوره تخصصی خواب و آموزش بهداشت خواب است. هر یک از این روش‌ها به‌صورت شخصی‌سازی‌شده و متناسب با شرایط هر بیمار طراحی می‌شوند تا جای ممکن بدون نیاز به دارو، کیفیت خواب و سلامت روان فرد بهبود یابد.
اگر شما یا عزیزتان با بی‌خوابی پس از ترک مواد روبه‌رو هستید، همین حالا با کلینیک طلوع تماس بگیرید یا فرم مشاوره آنلاین را در سایت clinictolou. com پر کنید.
جمع‌بندی
بی‌خوابی پس از ترک اعتیاد یکی از شایع‌ترین و درعین‌حال خطرناک‌ترین موانع مسیر بهبودی است. این اختلال نه‌تنها کیفیت زندگی را مختل می‌کند، بلکه اگر به‌درستی مدیریت نشود، می‌تواند فرد را در معرض بازگشت به مصرف مواد قرار دهد. همان‌طور که در این مقاله دیدیم، بی‌خوابی پس از ترک معمولاً از چند روز تا چند ماه ادامه دارد و نیازمند رویکردی چندبُعدی در درمان است.
ترکیب درمان‌های دارویی ایمن با روش‌های غیردارویی مانند CBT-I، نوردرمانی، اصلاح بهداشت خواب و روان‌درمانی تخصصی، اثربخش‌ترین شیوه برای کنترل و درمان این مشکل است. بهترین مرکز ترک اعتیاد تهران یعنی کلینیک ترک اعتیاد طلوع با بهره‌گیری از تیم تخصصی و درمان‌های شخصی‌سازی‌شده، آماده است تا در این مسیر، همراه مطمئن شما باشد.
