ناس یکی از انواع مواد دخانی و اعتیادآور است که به دلیل دسترسی آسان و قیمت پایین، در میان برخی از افراد، به‌ویژه در کشورهای آسیایی و خاورمیانه، رواج دارد. این ماده که از برگ‌های خشک‌شده تنباکو همراه با افزودنی‌های دیگر تهیه می‌شود، تأثیرات مخربی بر سلامت جسمی و روانی دارد و می‌تواند باعث ایجاد وابستگی شدید شود. به دلیل ماهیت اعتیادآور و اثرات مخرب ناس بر سیستم عصبی و دهان و دندان، شناخت این ماده، روش‌های مصرف، عوارض و علائم اعتیاد به آن ضروری است.
ناس چیست؟
ناس یک ماده دخانی بدون دود است که معمولاً از برگ‌های خردشده تنباکو، آهک، خاکستر و برخی مواد معطر تشکیل می‌شود. این ماده در دسته مواد نیکوتین‌دار اعتیادآور قرار دارد و شباهت زیادی به محصولات مشابه مانند تنباکوی جویدنی و اسنوس (Snus) دارد. مصرف‌کنندگان ناس آن را در دهان قرار داده و از طریق جذب نیکوتین توسط غشای دهانی، اثرات آن را تجربه می‌کنند.
نام‌های دیگر ناس:
✅ در افغانستان، پاکستان و هند، این ماده با نام «نسوار» شناخته می‌شود.
✅ در کشورهای عربی، به‌ویژه در یمن و عمان، از آن با نام «شمه» یاد می‌شود.
✅ در برخی کشورهای اروپایی و آمریکایی، اشکال مشابه ناس مانند تنباکوی جویدنی یا «اسنوس» رایج است.
تاریخچه و اولین استفاده از ناس در جوامع مختلف
استفاده از ناس به قرن‌ها پیش بازمی‌گردد و ریشه آن به جنوب آسیا و خاورمیانه برمی‌گردد. این ماده ابتدا در هند و پاکستان به‌عنوان جایگزینی برای سیگار و تنباکوهای دودزا مورداستفاده قرار گرفت. سپس در کشورهای همسایه مانند افغانستان، ایران، کشورهای عربی و شمال آفریقا رواج پیدا کرد. در برخی مناطق، ناس به‌عنوان بخشی از فرهنگ محلی و سنتی شناخته می‌شود و در مراسم‌ها و گردهمایی‌های اجتماعی استفاده می‌شود.
اولین استفاده مستند از ناس به قرون گذشته در شبه‌قاره هند بازمی‌گردد، جایی که افراد از این ماده به‌عنوان یک جایگزین برای دود کردن تنباکو استفاده می‌کردند. باگذشت زمان، این ماده به افغانستان، پاکستان، ایران، یمن و سایر کشورهای منطقه گسترش یافت.
روش‌های گوناگون مصرف ماده ناس
ناس معمولاً به روش جویدنی یا قراردادن زیر لب مصرف می‌شود که تأثیرات آن بر بدن به‌سرعت جذب نیکوتین از طریق غشاهای دهانی بستگی دارد. مهم‌ترین روش‌های مصرف این ماده عبارت‌اند از:
✔️ قراردادن زیر لب یا روی لثه:
رایج‌ترین روش مصرف ناس که در آن مقدار مشخصی از ماده بین لثه و لب بالا یا پایین قرار می‌گیرد.
نیکوتین از طریق بافت دهان جذب‌شده و وارد جریان خون می‌شود.
شروع اثرات: ۵ تا ۱۰ دقیقه پس از مصرف.
مدت‌زمان اثر: ۲۰ تا ۴۵ دقیقه.
✔️ جویدن ناس:
یکی از روش‌های رایج مصرف ناس جویدن مستقیم آن در دهان است که باعث افزایش سرعت جذب نیکوتین از طریق غشای دهانی می‌شود. در این روش، مصرف‌کننده مقدار مشخصی از ناس را بین لب و لثه یا زیر زبان قرار داده و آن را می‌جود تا نیکوتین به‌سرعت وارد جریان خون شود. اثرگذاری این روش تقریباً فوری است و در عرض چند دقیقه فرد احساس سرخوشی و افزایش تمرکز موقت می‌کند.
بااین‌حال، جویدن ناس یکی از مخرب‌ترین روش‌های مصرف آن محسوب می‌شود، زیرا تماس مستقیم ترکیبات شیمیایی آن با بافت‌های دهان می‌تواند باعث زخم‌های دهانی، التهاب شدید لثه، پوسیدگی دندان و در موارد مزمن، سرطان دهان و حلق شود. علاوه بر این، مصرف مداوم باعث افزایش تحمل بدن به نیکوتین شده و فرد را به دوزهای بالاتر وابسته می‌کند که ترک آن را دشوارتر خواهد کرد.
✔️ استفاده از ناس همراه با آب (غرغره کردن):
یکی از روش‌های کمتر شناخته‌شده اما بسیار خطرناک مصرف ناس، ترکیب آن با آب و غرغره کردن است که در برخی کشورها، به‌ویژه در مناطق جنوب آسیا و خاورمیانه، مشاهده می‌شود. در این روش، مصرف‌کنندگان مقداری از ناس را در آب حل کرده و محلول حاصل را غرغره کرده یا برای شست‌وشوی دهان استفاده می‌کنند تا نیکوتین و سایر ترکیبات موجود در آن از طریق غشای دهانی و بافت‌های حلق جذب شوند.
اثرگذاری این روش سریع بوده و باعث احساس سرخوشی موقتی، کاهش خستگی و افزایش تمرکز می‌شود. بااین‌حال، غرغره کردن ناس خطرات جدی برای سلامتی دارد؛ زیرا ترکیبات قلیایی موجود در آن باعث التهاب شدید و آسیب به مخاط دهان، گلو و حتی دستگاه گوارش می‌شود.
همچنین، تماس مستقیم مواد شیمیایی ناس با بافت‌های نرم حلق و مری ریسک زخم‌های دهانی، عفونت‌های مزمن، مشکلات گوارشی و حتی سرطان دستگاه گوارش فوقانی را به‌شدت افزایش می‌دهد.
عوارض مصرف ماده ناس
مصرف مداوم ناس، عوارض جسمی و روانی شدیدی به همراه دارد که می‌تواند باعث بروز بیماری‌های خطرناک و وابستگی شدید به نیکوتین شود.
عوارض جسمی مصرف ناس عبارت است از:
- زخم‌های دهانی و آسیب لثه: مصرف مداوم ناس می‌تواند باعث ایجاد زخم‌های دردناک، التهاب لثه و پوسیدگی دندان شود.
- سرطان دهان و حلق: ناس یکی از عوامل اصلی ابتلا به سرطان دهان، زبان، لثه و حلق در میان مصرف‌کنندگان طولانی‌مدت است.
- افزایش ضربان قلب و فشارخون: نیکوتین موجود در ناس باعث تحریک سیستم قلبی عروقی، افزایش فشارخون و ریسک بیماری‌های قلبی می‌شود.
- مشکلات گوارشی: بلعیدن ناس یا تماس آن با دستگاه گوارش می‌تواند منجر به زخم معده، رفلاکس اسید معده و مشکلات گوارشی جدی شود.
عوارض روانی مصرف ناس عبارت‌است از:
- وابستگی شدید به نیکوتین: مصرف طولانی‌مدت ناس باعث وابستگی شدید روانی و جسمی به نیکوتین شده و ترک آن را دشوار می‌کند.
- اضطراب و تحریک‌پذیری: افراد مصرف‌کننده ممکن است دچار اضطراب شدید، بی‌قراری و نوسانات خلقی شوند.
- کاهش تمرکز و افت عملکرد ذهنی: استفاده مکرر از ناس باعث کاهش تمرکز، افت حافظه و کاهش عملکرد ذهنی و شغلی می‌شود.
علائم مصرف یا علائم اعتیاد به ناس چیست؟
افرادی که به ناس اعتیاد پیدا کرده‌اند، علائم جسمی، رفتاری و روانی مشخصی دارند که می‌توان از روی آن‌ها وابستگی به این ماده را تشخیص داد.
علائم مصرف ناس:
- تغییر رنگ لثه‌ها و دندان‌ها (قهوه‌ای یا زردشدن)
- بوی بد دائمی دهان به دلیل باقی‌ماندن مواد ناس در دهان
- کاهش اشتها و کاهش وزن به دلیل تأثیرات نیکوتین بر متابولیسم بدن
- بی‌خوابی یا خواب‌های ناآرام به دلیل تحریک سیستم عصبی
علائم اعتیاد به ناس:
- تمایل مداوم به مصرف ناس و احساس ناتوانی در ترک آن
- کاهش تمرکز و افزایش تحریک‌پذیری در صورت عدم مصرف
- استفاده مکرر از ناس، حتی در مکان‌های عمومی یا در محیط‌های کاری
- عدم توانایی در کاهش مقدار مصرف، علی‌رغم آگاهی از عوارض آن
روش‌های ترک اعتیاد ناس
ترک اعتیاد به ناس به دلیل وابستگی شدید به نیکوتین و تأثیر آن بر سیستم عصبی، نیاز به یک برنامه درمانی منظم و حمایت روانی دارد. یکی از روش‌های مؤثر برای کاهش وابستگی، استفاده از جایگزین‌های نیکوتینی مانند آدامس‌های نیکوتینی یا چسب‌های ترک سیگار است که می‌توانند شدت علائم ترک را کاهش دهند.
در کنار آن، درمان‌های رفتاری مانند مشاوره و روش‌های شناختی – رفتاری (CBT) نقش مهمی در اصلاح عادات نادرست و کاهش وابستگی روانی به ناس دارند. حمایت اجتماعی نیز عامل مهمی در موفقیت روند ترک محسوب می‌شود؛ دریافت حمایت از خانواده، دوستان و شرکت در جلسات گروهی ترک اعتیاد می‌تواند انگیزه فرد را افزایش دهد.
علاوه بر این، افزایش فعالیت‌های جایگزین مانند ورزش، تغذیه سالم و تمرینات تنفسی به کاهش علائم ترک، بهبود وضعیت جسمانی و ایجاد سبک زندگی سالم‌تر کمک می‌کند. ترک ناس نیازمند اراده قوی، همراهی پزشک ترک اعتیاد و ایجاد تغییرات مثبت در سبک زندگی فرد است تا وابستگی به این ماده برای همیشه از بین برود.
جمع‌بندی
ناس یکی از مواد نیکوتین‌دار و اعتیادآور است که به دلیل دسترسی آسان و مصرف بدون دود، در میان برخی افراد محبوبیت دارد. اما این ماده عوارض خطرناکی از جمله سرطان دهان، آسیب‌های شدید لثه و دندان، افزایش فشارخون و مشکلات گوارشی به همراه دارد. اعتیاد به ناس می‌تواند باعث وابستگی شدید به نیکوتین و مشکلات جدی جسمی و روانی شود.
ترک این ماده نیازمند حمایت روانی، جایگزین‌های نیکوتینی و تغییر سبک زندگی است. اگر فردی دچار وابستگی به ناس شده است، مراجعه به متخصص ترک اعتیاد و دریافت مشاوره حرفه‌ای، بهترین راه برای رهایی از این ماده خطرناک است. کلینیک ترک اعتیاد طلوع، با بهره‌گیری از روش‌های علمی و تخصصی، روان‌درمانی و مشاوره‌های فردی و گروهی، به افراد کمک می‌کند تا به طور ایمن و مؤثر از اعتیاد به ناس رهایی یابند و به زندگی سالم بازگردند.
